KASTEEL PELLENBERG

HISTORIEK VAN HET KASTEEL

Het kasteel Pellenberg, een van de oudste gebouwen van Machelen, was van oorsprong een laat middeleeuws kasteel dat vermoedelijk opklimt tot de dertiende eeuw als voortzetting van het Frankische Hof op Stretem.
In de zestiende eeuw, tijdens de godsdiensttroebelen werd de burcht en de nabijgelegen kerk zwaar beschadigd. In 1792 werd het hele domein aangekocht door Melchior Jozef de Villegas, baron van Pellenberg, waaraan het kasteel zijn huidige benaming dankt. Vanaf 1926 werd het kasteel gebruikt als rustoord en, wat wel wijst  familiepension en naderhand, in het midden van de twintigste eeuw, werd het omgevormd tot appartementsgebouw.
In 1986 werd het aangekocht door de gemeente, in de periode 1988-1991 gevolgd door een ingrijpende restauratie. De oude kern, bestaande uit het woonhuis en de toren, bleef behouden maar het geheel kreeg een eigentijds uitzicht aansluitend bij de Vlaamse renaissance. Op 15 november 1991 werd het gerenoveerde kasteel ingehuldigd als socio-cultureel centrum, waarin tevens de openbare bibliotheek werd ondergebracht. Gemeente Machelen
Kasteel doet dienst als socio-cultureel centrum en openbare bibliotheek

bron: langs burchten en kastelen

Op 16 oktober 1986 verkochten de erfgenamen Georges Colart-Van Gouthem, het kasteel Pellenberg, Vilvoordelaan 43, aan de gemeente Machelen, tegen de prijs van 3 miljoen frank. Op deze plaats stond eeuwenlang de oude dorpsburcht, die plaatselijk de Woluwebeek beheerste en bovendien gelegen was aan de Vilvoordse weg, die op zijn beurt aansloot bij de oude Keulse baan (die plaatselijk nog bestaat aan de kerk van Machelen, komende uit richting Diegem en doorlopend naar Peutie) en de Heirbaan (die ermee samenliep op de Vilvoordse Ham en vandaar uit de richtingen Mechelen, Aarschot, Leuven, Vilvoorde een uiteraard Keulen aandeed).

De eerste dorpskern van Machelen werd dan ook gesticht op de strook tussen kerk en burcht, strategisch zeer goed gelegen, doordat men van hieruit naar overal elders kon uitzwermen. In 1871 ontdekte men in de buurt van beide voornoemde heerbanen een Gallo-Romeinse villa. Mogelijk gaven deze viae stratae de naam aan de latere wijk Stretem of Strijthem (het heim bij de via strata) waar ten tijde van de Franken de Strijtemheuve en de Heuve zouden opgetrokken worden, naast de puinen van de vroegere Gallo-Romeinse nederzetting. Heuve of hoeve verdwijnt minstens naar de Karolingische periode.

Een volgende verschuiving deed zich voor stroomopwaarts de Woluwe, waar wellicht reeds in de 13de eeuw een burcht tot stand kwam, vlak in de buurt van het eerste villakerkje, dat reeds uit de 9de eeuw dagtekende en een litteken bleef van het oude domein van de abdij van Sint-Gertrudis (Nijvel) op Machels grondgebied. Tijdens de 17de eeuw zou men al spreken van 't Cleyn of 't Oud Casteel, wat wel wijst op zijn vroegere oorsprong . Walter Van Moerzeke bewoonde het in 1220, als leen van de hertog van Brabant. Via aanhuwelijking kwam het in handen van Filips van Maldegem (15de eeuw), waarna de heerlijkheid Machelen in 1497 aangekocht werd door meester Johan Vanderbeken.

Vervolgens ging Machelen over van de families van Waelhem, Gottignies, Dupin, Vanderleen, van Hooff en Van Essche. Na de godsdiensttroebelen op het einde van de 16de eeuw, zagen burcht en kerk er zwaar gehavend uit, te oordelen naar de tekening van M. Bollin uit 1594. Het was Lamoraal Claude Franciscus, graaf van Tassis, die in 1652 een speelhuys te Machelen had verworven en op de grondvesten daarvan het nieuwe kasteel van Beaulieu bouwde (1654), die ook in 1667 de heerlijkheid Machelen inpalmde. Bij verkoop van de heerlijkheid in 1717, werd Franciscus Jaupin eigenaar van de dorpsburcht, die intussen blijkbaar gerestaureerd was tot een mooi buitengoed, omringd door een diepe gracht.

Vererving bracht het landgoed naderhand in het bezit van Steven Francquen, echtgenoot van Joanna Jaupain, zodat het terecht kwam bij Filips-Steven de Francquen de Guillerville, die er zich van ontdeed ten voordele van Clementina Theresia Phillipaert, geboren De Lathuy, voor de éne helft en van Melchior Jozef Alexander de Villegas, baron van Pellenberg, voor de andere helft (1792).

Uit deze periode stamt de huidige naam van het kasteel Pellenberg te Machelen. Het gedacht de Villegas in ons land, was eigenlijk herkomstig uit het Spaanse Andaloesie. Momenteel kennen we nog de takken de Villegas van Sint-Pieters-Jette en de Villegas de Clercamp. De tak de Villegas Pellenberg schijnt echter verdwenen te zijn, te oordelen naar de lijn der hedendaagse adelijke families in onze streken.

Ondertussen was ook het kasteel Beaulieu in andere handen overgegaan. De weduwe van Lamoraal verkocht het slot in 1697 aan Jean-Paul Bombarda, die overleed in 1712. Het kasteel kwam nu in handen van baron Pierre-Antoine de Colins, zoon van Philippe-Francois en van Joanna d'Alcantara (zie grafsteen in de kerk te Machelen). Het kasteel Beaulieu werd in 1782 aangekocht door bankier Frederic Romberg, wiens blazoen als gemeentewapen van Machelen werd overgenomen.

Volgende eigenaar werd Francois de Godin, wiens erfgenamen het kasteel in 1840 verkochten aan graaf Emmanuel  Joseph d'Alcantara en zijn echtgenote, gravin Marie Albertine de Calonne Courtebourne. Op 17 februari  1832 schonk zij het leven aan een zoon, Anatole Ghislain d'Alcantara. En hier sluiten we dan weer aan bij het kasteel Pellenberg.

De kinderen en de kleinkinderen van voornoemde Melchior Jozef Alexander de Villegas bewoonden nu het kasteel Pellenberg. Op het toenmalig adres Kruypelstraat (nu Vilvoordelaan), verbleven in 1847 Alexander Clément de Villegas Pellenberg, zijn echtgenote barones Marie Eugénie Rose Della Faille en hun 2 dochters, Pauline de Villegas en Leontine de Villegas, baronessen van Pellenberg. Op 13 augustus 1851 traden jongelui uit beide kastelen met elkaar in het huwelijk: nl. Pauline de Villegas met graaf Anatole d'Alcantara.

De huwelijksakte te Machelen schildert ons de luisterrijke echtverbintenis af, in aanwezigheid van 6 getuigen van adellijken bloede, waarbij ook 3 Spaanse namen werden vernoemd. Het geslacht d'Alcantara had immers ook zijn wortels in de stad Alcantara, aan de Taag, nabij de Portugese grens. Het was pedro d'Alcantara, die zich in de Nederlanden vestigde en op 9 mei 1639 gouverneur werd van de stad Lier. De bruid volgde haar echtgenoot naar het kasteel Beaulieu.

Op 20 oktober 1852 overleed haar vader, baron Alexander Clément de Villegas Pellenberg en op 31 augustus 1859 stierf graaf Emmanuel d'Alcantara. Zijn echtgenote, gravin Marie Albertine de Calonne Courtebourne overleefde hem tot 13 februari 1872. Datzelfde jaar, op 4 september 1872, werd te Machelen andermaal een prestigieus huwelijk aangegaan. Ditmaal tussen gravin Anatolie Emma Joséphine d'Alcantara (dochter van graaf Anatole d'Alcantara en van baronnes Pauline de Villegas Pellenberg) en de Poolse prins Antoine Richard Sulkowski (zoon van prins Auguste Sulkowski en van gravin Marie Anne Mycielski, beiden gehuisvest te Reinen (Polen).

Gemeenteraadslid geworden te Machelen sedert 1861, bracht graaf Anatole d'Alcantara het tot burgemeester vanaf 1871 tot 1884. Hij richtte een stijfselfabriek op aan de Budasteenweg, waar menig Machelaar werk vond. Hij was tevens voorzitter van de "Genootschap Fanfaren van Machelen" (1865), waarvan hij de muzikanten met nieuwe uniformen

Vader van de bruidegom

Emmanuel Joseph d'Alcantara, 54 jaar oud, wonende te Machelen, propriétair van beroep, comte, chevallier, commandeur de l'ordre de Charles III d'Espagne, chevallier des ordres militaires de Leopold et de Guillaume, Colonel de la 1° légion de la garde civique de Gand

Moeder van de bruidegom

Marie Albertine Guislaine de Calonne de Courtebonne, 55 jaar oud, wonende te Machelen, propriétaire van beroep, comtesse

Bruidegom

Anatole Ghislain Octave Joseph d'Alcantara, geboren op 17 maart 1832 te Gent (België), wonende te Machelen

Bruid

Pauline Françoise Alexandrine Devillegas-Pellenberg, geboren op 21 oktober 1830 te Antwerpen (België), wonende te Bruxelles, propriètaire van beroep

Vader van de bruid

Alexandre Clément François Devillegas-Pellenberg, 61 jaar oud, wonende te Bruxelles, propriétaire van beroep, baron

Moeder van de bruid

Marie Charlotte Dellafaille, 51 jaar oud, wonende te Bruxelles, propriétaire van beroep

Bron:

Rijksarchief België (Leuven) te Leuven (België), BS Huwelijk
Burgerlijke stand Provincie Vlaams Brabant, Leuven, 13 augustus 1851, aktenummer 5

 Demogen Vlaams-Brabant en Brussel (project huvlb19a)